Terugblik op activiteiten 80 jaar vrijheid

De afgelopen weken herdachten we in het Rijk van Nijmegen de gebeurtenissen tijdens operatie Market Garden en vierden we ook in onze gemeente 80 jaar vrijheid. Van de herdenkingen kunt u hieronder verslagen en foto's bekijken en de toespraken (nogmaals) lezen.

De herdenkingsbijeenkomst op woensdag 18 september bij het Bevrijdingsmonument in Overasselt had onder andere bijzondere aandacht voor drie lokale verzetsmannen. Onze burgemeester onthulde samen met een drietal familieleden ter nagedachtenis hieraan een plaquette.

Aansluitend werd er stilgestaan bij de in Nederasselt neergestorte bommenwerper en daarbij overleden boordschutter: George Thomson Reid. De andere bemanningsleden hebben zich kunnen redden. Het gemeentebestuur heeft besloten het nabij de crashlocatie gelegen fietspad naar sergeant Reid te vernoemen. Het naambordje werd in het bijzijn van familieleden van sergeant Reid en van de andere bemanningsleden onthuld.

Ondertussen waren er parachutisten geland bij het landingsterrein aan het Hutsestraatje in Overasselt. Helaas is een aantal van deze parachutisten vast komen te zitten in bomen. Dankzij de juiste inzet van de hulpdiensten kon iedereen worden bevrijd. Een enkeling moest voor behandeling naar het ziekenhuis met lichte verwondingen. Gelukkig gingen heel veel landingen wel goed.

Op donderdag 19 september onthulde burgemeester Minses een plaquette voor de in Heumen gesneuvelde Amerikaanse militairen. Deze gedenkplaat staat bij het monument bij het Sluisterrein in Heumen.

Zondag 22 september was de memorabele ode aan Boy Edgar bij het Marishuis. Boy Edgar was een beroemde Nederlandse jazzmuzikant en orkestleider. Daarnaast was hij assistent-huisarts in Amsterdam en Heumen tijdens de oorlog en redde toen als verzetsman het leven van Joodse kinderen door ze aan een onderduikadres te helpen. Als onderdeel van het programma ‘80 jaar Vrijheid’ was er vandaag een (muzikale) herdenking waarin het leven en werk van Boy Edgar centraal stond. Wim Cousijn vertelde het publiek over het leven van Boy Edgar vóór, in en vlak na de oorlog.
Een speciaal voor deze gelegenheid samengestelde jazzformatie onder leiding van Pieter Engels nam het publiek mee in de, door Boy Edgar gecomponeerde en gearrangeerde, muziek. Burgemeester Minses nodigde vervolgens de echtgenote van Boy Edgar - actrice en zangeres Gerrie van der Klei - en Boy's dochter Jane Edgar uit om een herinneringsbord te onthullen, dat geplaatst zal worden op de plek waar Boy Edgar met zijn toenmalige echtgenote Mimosa (Mia) Frenk tijdens de oorlog gewoond heeft. 
Helemaal bijzonder was dat Pieter Engels Gerrie van der Klei wist te verleiden tot het zingen van het nummer ‘Mood Indigo’. De vaderlandse jazzdiva en musicalster bleek bijzonder goed bij stem. Het werd daarmee een memorabele herdenking van de daden van een dappere verzetsman.

Toespraken burgemeester Joerie Minses

Hier vindt u de toespraken die de burgemeester bij verschillende herdenkingsplechtigheden heeft gehouden. 

Woensdag 18 september bij Bevrijdingsmonument Overasselt

Geachte gasten, beste aanwezigen,

80 jaar vrijheid. De oorlog ligt inmiddels letterlijk een mensenleven achter ons. We zijn nu drie generaties verwijderd van de Tweede Wereldoorlog. Daarmee bevinden we ons op een kantelpunt. Een scharniermoment. Nog even en ook de laatste ooggetuigen zijn er niet meer. Wat rest is geschiedenis, de verhalen, echo’s uit het verleden.

In deze weken komen we bij elkaar om deze verhalen te delen, om ze niet te vergeten. Stilstaan bij een verworvenheid als vrijheid is welhaast onmogelijk zonder ook stil te staan bij de offers die zijn gebracht voor die vrijheid. Vrijheid is niet vanzelfsprekend, dat zien we dagelijks in het nieuws. Vrijheid staat sinds jaar en dag onder druk. Ook vandaag de dag. Hebben we oog voor de druk die op onze democratie en rechtstaat wordt uitgeoefend? Leren we van onze geschiedenis? Wat kunnen we doen om onze vrijheid te beschermen? 

Momenten als vandaag helpen daarbij. Door bij elkaar te komen en stil te staan bij onze eigen vrijheid. Door de geschiedenis met elkaar te delen, elkaar de verhalen te vertellen over hoe onze vrijheid 80 jaar geleden is bevochten. Over de offers die daarvoor zijn gebracht. Alleen zo blijven we waakzaam voor bedreigingen als onverdraagzaamheid en intolerantie die leiden tot discriminatie en vreemdelingenhaat. 

In september 2024 is het 80 jaar geleden dat de eerste geallieerde soldaten voet op Nederlandse bodem zetten. In de 11 maanden die volgden werd de rest van het Koninkrijk bevrijd. Aan de inzet en offers van deze soldaten hebben wij onze vrijheid te danken. Eind van de middag staan we stil bij de bemanningsleden van de Vickers Wellington bommenwerper die in juni 1942 werd neergeschoten en in het bijzonder bij boordschutter George Thomson Reid, die deze crash niet overleefde. Straks zullen we hem gedenken bij het fietspad bij de Baron van Brakelstraat in Nederasselt dat zijn naam zal krijgen in de nabijheid van de plek waar het vliegtuig is neergestort.

Laten we juist hier in Overasselt ook niet de lokale verzetsgroep vergeten die vervoer en onderduikadressen regelde voor de hulp aan neergestorte met name Franse piloten. Wim van Dreumel en Martien (ome Tien) Dinnissen hebben voor hun verzetswerk een hoge Franse onderscheiding mogen ontvangen, net als gemeenteambtenaar Jan Arts uit Malden die met vervalste persoonskaarten eveneens hulp bood aan uit Duitse gevangenschap ontsnapte Franse piloten. Ze hebben er zelf na de oorlog nooit veel ruchtbaarheid aan gegeven. Ze deden wat ze vonden dat ze moesten doen. Anderen helpen onder moeilijke omstandigheden. Een daad van medemenselijkheid. Daar kunnen we tot op de dag van vandaag een voorbeeld aan nemen. Daarom is het goed dat er zometeen een plaquette wordt onthuld die daaraan herinnert.

80 jaar vrijheid markeert de geleidelijke overgang van herdenken en vieren met de mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt naar herdenken en vieren zonder hen. Aan ons allemaal de taak de herinnering aan hen en datgene dat er is gebeurd, levend te houden. De les die we van hen en deze periode in onze geschiedenis kunnen en moeten leren is dat vrijheid, democratie en de rechtsstaat niet vanzelfsprekend zijn en permanent verdedigd en beschermd moeten worden. Laten we dat als onze gezamenlijke opdracht voor de toekomst zien.

Gedicht dorpsdichter Charlotte Selten bij bevrijdingsmonument Overasselt

Waar kleine dorpen groot in zijn.

Hier tussen de Heumense ophaalbrug
en de bogenbrug naar Grave
was dit gebied voor Market Garden
een ideale landingshaven.

Vandaag willen we hen herdenken
de musketier die voor vrijheid stond
de piloot George Thomson Reid
die crashte hier op Broekse grond.

En drie jongens die in spannend avontuur
piloten en ontsnapte krijgsgevangenen
’s nachts over de Maas hebben gezet
niet gelet op gevaar, maar onbevangen.

Oorlog dreunt door, verhalen beroeren
bij ’s Lands liefde gaat de vrijheid
hand in hand met broederschap en
met heldendaden die blijven ontroeren.

Charlotte Selten
dorpsdichter van gemeente Heumen
 

Woensdag 18 september bij onthulling naambordje fietspad vernoemd naar George Thomson Reid

Onthulling naambordje fietspad vernoemd naar George Thomson Reid (Baron van Brakelstraat, Nederasselt)

Geachte gasten, beste familieleden,

De gebeurtenissen in de wereld, maar ook dichtbij in Europa, laten zien hoe broos en kwetsbaar vrede en vrijheid zijn. 80 jaar vrijheid is een mooie verworvenheid, maar geen garantie voor een onbezorgde toekomst. We zien in onze samenleving een toename van antisemitisme, racisme en een groeiende polarisatie tussen mensen en groepen. Het gezamenlijk vieren van onze vrijheid en stilstaan bij de waarden van de democratische rechtsstaat is alleen maar urgenter geworden.

In september 2024 is het 80 jaar geleden dat de eerste geallieerde soldaten voet op Nederlandse bodem zetten. Het begin van het einde van de Tweede Wereldoorlog, het begin van een lange periode van vrede en vrijheid in ons land. Die vrijheid, ónze vrijheid hebben wij in grote mate te danken aan de inzet en offers van de vele geallieerde soldaten die gedurende de oorlog gestreden hebben om Europa te bevrijden van onderdrukking en terreur.

Vandaag staan we stil bij de bemanningsleden van de Vickers Wellington bommenwerper die hier vlakbij neerstortte. En dan met name bij een van deze bemanningsleden, die als enige deze crash niet overleefde. Boordschutter George Thomson Reid. Hij maakte als staart-schutter deel uit van de bemanning van de Vickers Wellington bommenwerper die op 2 juni 1942 op de terugweg na een bombardement op Essen geraakt werd door een jachtvliegtuig ergens boven Noord-Limburg. De bemanning kon zich redden door met parachutes uit het vliegtuig te springen. Boordschutter George T. Reid heeft niet meer uit het vliegtuig kunnen komen, waarschijnlijk omdat hij gewond of al dood was. In april 1952 is het vliegtuig opgegraven en zijn de stoffelijke resten van George geborgen en op de begraafplaats Jonkerbos in Nijmegen begraven. De overige bemanningsleden die destijds wel tijdig uit het vliegtuig konden komen, werden uiteindelijk allen krijgsgevangen gemaakt door de Duitsers en hebben de oorlog overleefd. Een tweetal heeft zich nog enkele dagen schuilgehouden in de buurt van Balgoy en Berghem.

Inwoners van Berghem hebben jarenlang contact onderhouden met niet alleen de familie van boordschutter Reid, maar ze hebben ook, dankzij Leo van Breda uit Hilversum, familieleden van de rest van de bemanning weten te traceren. Dat heeft er toe geleid dat we vanmiddag een tiental familieleden uit Canada, de VS, de UK en Zuid-Afrika in ons midden mogen verwelkomen bij deze bijzondere herdenking. Het is mij als burgemeester een bijzondere eer dat u hierbij aanwezig bent en ik realiseer me ook dat dit voor u een emotioneel moment moet zijn.

Op 19 december 2023 heeft het gemeentebestuur van de gemeente Heumen besloten, na een verzoek daartoe van het Erfgoedplatform van de gemeente Heumen, om dit fietspad te vernoemen naar Sergeant George Thomson Reid. Als blijvende herinnering aan het grote offer dat hij heeft gebracht voor onze vrijheid. Dit pad, in de nabijheid van de crashlocatie, hier in het Nederasselts Broek, zal voortaan dan ook het George Thomson Reidpad heten. Zometeen zullen we het officiële naambordje onthullen.

Met het vernoemen van het fietspad brengen we een klein maar oprecht eerbetoon aan de inzet van alle geallieerde soldaten en George Thomson Reid in het bijzonder voor het bevechten van onze vrijheid. Want vrijheid, democratie en de rechtsstaat zijn niet vanzelfsprekend. Deze moeten we koesteren, uitdragen beschermen en verdedigen. Dat is een blijvende opdracht aan ons allen.

Donderdag 19 september bij Onthulling plaquette Sluis Heumen

Geachte gasten, beste aanwezigen,

Deze week, om precies te zijn op 12 september, is het 80 jaar geleden dat de eerste geallieerde soldaten voet op Nederlandse bodem zetten. Enkele dagen later, op 17 september start Operatie Market Garden. Amerikaanse, Engelse en Poolse troepen voeren luchtlandingen uit om bruggen over de grote rivieren te veroveren. Het begin van een lange periode van vrede en vrijheid in ons land. Die vrijheid hebben wij in grote mate te danken aan de inzet en offers van de vele geallieerde soldaten die hier gevochten hebben. Vandaag herdenken we hier in het bijzonder 6 Amerikaanse gesneuvelde militairen.

Amerikanen en Nederlanders kennen uiteraard onderlinge verschillen, maar een ding hebben we zeker gemeen. We hechten beiden uitermate veel belang aan onze vrijheid. Die koesteren we en als deze in het gedrang komt, zoals in de oorlogstijd 80 jaar geleden, dan bevechten we die gezamenlijk. 
Onverdraagzaamheid en onrecht, haat en angst leiden altijd weer tot conflicten, onvrijheid en intolerantie. Ook in ons huidige tijdsgewricht zien we wereldwijd hoe vrede en vrijheid weer te vaak en te veel onder druk komen te staan. We mogen onze blik niet afwenden. We moeten onze ogen openhouden en onze stem laten horen. Herdenken helpt daarbij. De gebeurtenissen van 80 jaar geleden spiegelen onze eigen tijd en roepen ons op om waakzaam en alert te zijn.

Over het Maas-Waalkanaal lag in september 1944 een viertal bruggen die een rol speelden in Operatie Market Garden. Deze bruggen waren het doel voor het 1st Battalion van het 504th Parachute Infantry Regiment, dat op 17 september 1944 landde bij Overasselt. Drie bruggen werden door de Duitsers opgeblazen of dusdanig vernield dat er geen militaire voertuigen meer overheen konden. De meest zuidelijke en kleinste brug lag tussen Heumen en Molenhoek, hier bij deze sluis. Kunstenaar Jac Maris, woonachtig in Heumen en maker van dit monument, heeft als hoofd van het regionale verzet de Amerikanen de weg gewezen naar deze brug. Uiteindelijk kon de brug, als enige van de vier intact, worden ingenomen hetgeen van essentieel belang bleek te zijn voor de opmars naar en de bevrijding van Nijmegen.

Bij de inname van deze brug sneuvelen 6 Amerikaanse militairen die we vandaag zullen gedenken met een plaquette. Dankzij hun opofferingsbereidheid konden de geallieerde troepen uiteindelijk via Malden doorstoten naar Nijmegen. Het is goed om hier bij dit monument niet alleen de Nederlandse militairen die sneuvelden in de meidagen van 1940, maar ook de Amerikaanse militairen de hun leven lieten bij de bevrijding in 1944 te herdenken. Daarmee wordt de geschiedenis recht gedaan.

We maken allemaal deel uit van een groter geheel. En alleen samen kunnen we het verschil maken. Door de vrijheid te laten spreken en de doden een stem te geven. Zodat hun levens niet voor niets zijn geweest.
 

Foto's van de activiteiten rond 80 jaar vrijheid